رشته های دانشگاهی مربوط به گیاهان

---

با توجه به اهمیت علم داروهای گیاهی در داروسازی نوین و اهمیت آموزش آن، گروه فارماکوگنوزی (Pharmacognosy)  در سال 1340 به صورت یک گروه مستقل در دانشکده ی داروسازی واقع در دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران آغاز به کار کرد. این گروه طی سالیان قبل از تاسیس مستقل، به صورت زیرمجموعه دانشکده داروسازی فعالیت داشت و پس از تربیت نیروهای متخصص مورد نیاز و تهیه امکانات و تجهیزات مناسب، از آن منشعب گردید.

از ابتدای تشکیل مدرسه ی داروسازی گروه مفردات پزشکی که شامل گیاه شناسی،‌ مفردات طب و استریلیزاسیون بود از اجزای داروسازی بود. Matiere Medical   نام گروه در سده 1320 بود که در تحولات بعدی دانشگاه در دهه 1340 نام رشته ی گیاه شناسی به  فارماکوگنوزی و مفردات پزشکی تغییر یافت.

فارماکوگنوزی:

فارماکوگنوزی علم مطالعه ی مواد دارویی از منابع طبیعی است و به طور کلی به بررسی و مطالعه ی منابع دارویی طبیعی می پردازد. این منابع طبیعی ممکن است گیاهی، حیوانی، میکروبی و یا هر منبع دیگر با منشأ طبیعی باشند.

این گروه دارای دو گرایش اصلی است:

* فارماکوگنوزی: منابع مورد مطالعه این بخش عمدتا منابع طبیعی گیاهی است.

* بیوتکنولوژی: منابع مورد بررسی این بخش عموما میکروارگانیسم ها هستند.

دپارتمان فارماکوگنوزی و بیوتکنولوژی داروئی دو وظیفه اصلی بر عهده دارد:

* آموزش: آموزش دانشجویان در دوره دکترای عمومی داروسازی و دوره های دکترای تخصصی(Ph.D) فارماکوگنوزی و بیوتکنولوژی دارویی.

* پژوهش: به طور کلی فعالیت های پژوهشی این گروه در قالب ارائه مقالات در سمینارها و مجلات تخصصی، کارهای پژوهشی دانشجویی، طرح های تحقیقاتی و پایان نامه ها صورت می پذیرد.

از جمله مهم ترین فعالیت های پژوهشی دپارتمان فارماکوگنوزی و بیوتکنولوژی دارویی می توان به موارد زیر اشاره نمود:

- ارزیابی اثرات بیولوژیک و فارماکولوژیک گیاهان و میکروارگانیسم ها

- جداسازی و تعیین ساختمان ترکیبات فعال بیولوژیک و فارماکولوژیک از منابع طبیعی گیاهی و میکروبی

- آنالیز کمی و کیفی گیاهان دارویی و محصولات مرتبط با آن ها

- شناسایی گیاهان دارویی ایران

- فرمولاسیون فرآورده های دارویی گیاهی

- تولید فرآورده های فعال بیولوژیک از منابع میکروبی

- تغییر و تبدیلات ترکیبات دارویی توسط میکروارگانیسم ها

- کشت سلول و بافت گیاهی.

از لحاظ وضعیت اشتغال، برخی از فارغ التحصیلان این گروه وارد سیستم های آموزشی و پژوهشی در دانشگاه های مختلف و برخی دیگر وارد بخش های تولیدی در کارخانجات دارویی می گردند. همچنین گروهی نیز به عنوان پژوهشگر در مراکز پژوهشی گوناگون به فعالیت می پردازند.

زیست شناسی گرایش علوم گیاهی:

این رشته‌ یکی‌ از شاخه ‌های‌ زیست‌ شناسی‌ است‌ که‌ صرفا موارد مربوط‌ به‌ گیاه‌ را اعم‌ از گیاهان‌ اولیه‌ تا گیاهان‌ امروزی‌ بررسی‌ می ‌کند و دارای‌ زمینه‌ های‌ مختلفی‌ مانند: گیاه‌ شناسی‌، فیزیولوژی‌ گیاهی‌، ریخت‌ زایی‌ و اندام‌ زایی‌ در گیاهان‌، بیوشیمی‌ و جلبک‌ شناسی‌ است‌.

علوم‌ گیاهی‌ دارای‌ دو بخش‌ عمده‌ ی "فیزیولوژی‌" و "سیستماتیک‌" است‌ که‌ بخش‌ فیزیولوژی‌ به‌ شناخت‌ زندگی‌ گیاهان‌ و اندام‌ های‌ مختلف‌ یک‌ گیاه‌ می‌ پردازد و بخش‌ سیستماتیک‌ نیز درباره‌ ی اسامی‌ و طبقه ‌بندی‌ گیاهان‌ می ‌باشد.

حضور کارشناسان‌ علوم‌ گیاهی‌ در مؤسسه ‌های‌ تحقیقاتی‌ و اجرایی‌ کشور امری‌ ضروری‌ است‌ تا بتوان‌ محیط‌ زیست‌ ایران‌ را به‌ خوبی‌ حفظ‌ کرد، اما به‌ گفته‌ ی اساتید و دانشجویان‌ علوم‌ گیاهی‌ در حال‌ حاضر فارغ‌ التحصیلان‌ دوره‌ ی لیسانس‌ این‌ گرایش‌ موقعیت‌ های‌ شغلی‌ مناسبی‌ ندارند. چون‌ دانش‌ و اطلاعات‌ آن ‌ها جنبه‌ ی تخصصی‌ ندارد و مؤسسات‌ و مراکز تحقیقاتی‌ و اجرایی‌ بیشتر مایل هستند که‌ نیروهای‌ مورد نیاز خود را از میان‌ فارغ‌ التحصیلان‌ کارشناسی‌ ارشد یا دکترای‌ این‌ رشته‌ انتخاب‌ کنند.

بیشتر فارغ‌ التحصیلان‌ علوم‌ گیاهی‌ در سطح‌ کارشناسی‌ جذب‌ آموزش‌ و پرورش‌ می‌ شوند چون‌ معلومات‌ آن ها جنبه‌ عمومی‌ دارد و می‌ توانند در تدریس‌ کتب‌ زیست‌ شناسی‌ دوره‌ متوسطه‌ موفق‌ باشند، اما نمی ‌توانند در مراکز تحقیقاتی‌ که‌ نیاز به‌ متخصص‌ در زمینه‌ های‌ مختلف‌ علوم‌ گیاهی‌ دارد، فرصت‌ شغلی‌ مناسبی‌ به‌ دست‌ بیاورند. با این وجود، یک دانشجوی کارشناسی که از همان ابتدا توانایی و استعدادش را شناخته و آن را شکوفا کرده و خود را محدود به کتب درسی و دانشگاهی نکرده است، برایش فرصت های شغلی خوبی پیدا می شود؛ برای مثال یک دانشجوی شهرستانی می تواند احیاگر گیاهان منطقه ی زندگی خود باشد و یا با توجه به اهمیت گیاهان دارویی و روی آوردن مردم به این دسته از گیاهان، می تواند گیاهان دارویی شهر خود را شناسایی کرده و خواص آن ها را بررسی کند چون آب و هوای متغییر کشور ما مهم ترین عامل در تاثیرات دارویی یک گیاه است و در نتیجه گیاهان دارویی کشور ما ویژگی های نادری دارند.

از سوی‌ دیگر اگر کسی‌ در گرایش‌ علوم‌ گیاهی‌ سرمایه‌ گذاری‌ کند و متأثر از محیط‌ نشود، می ‌تواند در بخش‌ های‌ کشاورزی‌ ـ زیستی‌، ژنتیک‌ و بیوتکنولوژی‌ فعالیت‌ داشته‌ باشد.

گیاه پزشکی:

رشته گیاه پزشکی از آن رشته های نوپا، کاربردی و جذاب است که علاقمندان خود را جذب کرده است. عنوان گیاه پزشکی در علوم کشاورزی ایران از سال 1342 به جای "دفع آفات و حفاظت گیاهان" مطرح شده است. به طور کلی، در این رشته تشخیص و شناسایی آفات و عوامل بیماری گیاهان زراعی، باغی، زینتی، جنگلی، مرتعی و فرآورده های گیاهی و همچنین شناخت علایم و چگونگی اثر آفات و عوامل بیماری های انگلی و غیرانگلی بر گیاهان و آشنایی کامل با اصول و روش های مبارزه، مورد بحث قرار می گیرد.

هدف از ایجاد این رشته، تربیت کارشناسانی است که علاوه بر داشتن معلومات علمی و فنی کشاورزی عمومی، در زمینه گیاه پزشکی، علوم مربوط به شناخت آفات و عوامل بیماری زای گیاهی را در حد کارشناسی به صورت نظری و عملی بیاموزند و با فنون و روش های مختلف حفظ محصولات کشاورزی، همچنین مبارزه با آفات و بیماری های گیاهی نیز به صورت علمی و کاربردی آشنایی کافی پیدا کنند تا بتوانند به عنوان مدرس در هنرستان های کشاورزی، کارشناس اجرایی تحقیقات در مراکز پژوهشی کشاورزی و مدیر و مجری امور حفاظت گیاهان در موسسه های دولتی و خصوصی بخش کشاورزی خدمات شایسته ای را ارائه دهند. بر اساس آیین نامه آموزشی دوره کارشناسی، طول دوره کارشناسی گیاه پزشکی چهار سال است و دانشجویان به طور متوسط این دوره را در همین مدت طی می کنند.

با توجه به اهمیت محوری بخش کشاورزی در امر تغذیه و اقتصاد کشور و از آن جا که رسیدن به خودکفایی و استقلال اقتصادی در این عرصه، تضمین کننده استقلال سیاسی ما نیز خواهد بود. هر گونه تلاش برای افزایش تولیدات کشاورزی، بسیار ارزشمند و حیاتی است. یکی از راه های افزایش محصول، جلوگیری از زیان های آفات و بیماری های مختلف گیاهان و فرآورده های گیاهی است که هر سال، ضرر و زیان قابل توجهی را بر کشور تحمیل می کند. با توجه به دانش و فن آوری روز، لازم است روش های علمی جدید، جایگزین شیوه های سنتی مبارزه با آفات و بیماری های گیاهی شود، تا با افزایش سطح تولیدات از ورود محصولات کشاورزی خارجی بی نیاز شویم.